Amsterdamsloopt.nl: ‘Niets lijkt veilig voor de sloopkogel’
Stop de razende sloopwoede in Amsterdam. Dat is de boodschap van Amsterdamsloopt.nl. Op pad in Oost met de initiatiefnemers. ‘Het historische gevelbeeld verdwijnt.’
Juliët Boogaard HET PAROOL 7 februari 2020, 10:29
Het witte, houten huisje op Ringdijk nummer 4 zal worden gesloopt, als het aan woningcorporatie Eigen Haard ligt.Beeld Dingena Mol
Oude huisjes, schots en scheve panden, sierlijke gevels: het is wat Amsterdam typeert. De straatjes met huizen die al zo veel eeuwen hebben overleefd dreigen in de 21ste eeuw te sneuvelen. En er was al veel gesloopt in de stad, viel UvA-wetenschappers Hanneke Ronnes (45) en Wouter van Elburg (25) op.
Zij begonnen daarom Amsterdamsloopt.nl waarop zij, met steun van archeoloog en kunsthistoricus Vladimir Stissi (50), een overzicht geven van welke huizen(blokken) sinds 2013 zijn gesloopt of ervoor werden genomineerd. De initiatiefnemers onderhouden intensief contact met Bureau Monumenten & Archeologie. De website telt al honderden panden.
De oprichters hopen met hun initiatief invloedrijke mensen en groepen te bereiken die iets doen aan de sloopwoede in de stad. Beleidsmedewerkers en woningcorporaties bijvoorbeeld. “We willen best hun geweten zijn.”
Ronnes, historicus en archeoloog, wijst naar een wit, houten huisje op de Ringdijk, nummer 4. Het is de eerste stop in Oost. ‘Pandje 4’, zoals zij het noemt, staat er wat treurig bij. Het zou dienst kunnen doen als decor voor een griezelfilm, waarin kinderen een verlaten pand betreden en het maar de vraag is of ze er ooit nog uitkomen.
Hanneke Ronnes en Wouter van Elburg van Amsterdamsloopt.nl in de Padangstraat in Oost. ‘Waarom slopen, als je ook kunt onderhouden of renoveren?’Beeld Dingena Mol
Rijp voor de sloop, besloot woningcorporatie Eigen Haard. Eeuwig zonde, vinden Ronnes en architectuurhistoricus Van Elburg. De vervallen staat van Pandje 4 valt de woningbouwverenigingen te verwijten, zeggen ze. “Zij hebben het slecht onderhouden.”
Ook nummer 6, 7 en 8 staan op de lijst voor executie. De Ringdijk is volgens Van Elburg een prachtige historische dijk, waar je nog de sfeer van de oude Watergraafsmeer kunt proeven. Die sfeer verdwijnt, zegt hij. “Laagbouw maakt plaats voor hoogbouw, terwijl juist die laagbouw zo karakteristiek is voor dit deel van Amsterdam.” Ronnes valt hem bij: “Het historische gevelbeeld verdwijnt.”
Authentiek houden
Vanaf de Ringdijk kijk je over het water uit op een rijtje oude huizen: de Transvaalkade. Ook daar is onlangs een pand gesloopt. “Je wilt deze plek juist authentiek houden,” zegt Van Elburg. “Je ziet hier de tijd voorbijgaan: de huizen stammen uit verschillende eeuwen.”
Links van Pandje 4 pronkt het monumentale voormalige Rechthuis van de Watergraafsmeer. Rechts ervan staat Pandje 5. Met bruine bakstenen en een sierlijk dak steekt het – figuurlijk – uit boven nummer 4. De woningcorporatie wil dit pand volgens de historici ook slopen, maar daartegen is het beschermd dankzij de status rijksmonument.
In Amsterdam is een ordesysteem van kracht: een rijksmonument is Orde 1 en daarmee beschermd tegen sloop. Orde 2 geeft aan dat een pand bijdraagt aan de beeldkwaliteit van een stad, maar het geniet niet de bescherming van een rijksmonument. Onbegrijpelijk, vinden Ronnes en Van Elburg. Ronnes: “Er wordt aangegeven dat een pand historische waarde heeft, en toch mag het zonder pardon worden gesloopt.”
Een geslaagd voorbeeld van renovatie, op de Zeeburgerdijk.Beeld Dingena Mol
Elk gebied heeft drie of vier ordes. Volgens Ronnes moeten die ordes worden herzien. “Panden uit Orde 2 moeten juridische bescherming krijgen óf bij Orde 1 gaan horen. Dankzij de grootschalige afbraak van de jaren tachtig moeten alle panden eigenlijk worden verheven tot een hogere orde. Panden uit Orde 3 en 4 zijn immers zeldzamer geworden.”
Voor Orde 3 geldt dat de panden passen in de gevelwand, zonder architectonische of stedenbouwkundige meerwaarde. Voor orde 4 geldt hetzelfde als 3, maar in mindere mate.
De geplande sloop van Pandje 4 getuigt volgens Van Elburg ook van gebrekkig onderzoek van Eigen Haard. “Volgens de woningcorporatie is het pand gebouwd in 1920, maar uit het kadaster blijkt dat de bouw al in 1830 begon.”
Panden van voor 1850 worden vanwege de historische waarde vaak niet gesloopt, Pandje 4 wel. Van Elburg: “Niets lijkt veilig voor de sloopkogel.”
De sloopwoede die de stad in de jaren tachtig beleefde, maakt de situatie voor de twee extra nijpend. “Er is al zo weinig over.” Volgens Ronnes maakt dat de oude panden die er wél nog staan extra bijzonder. “Maar als het aan de woningcorporaties ligt, is het straks allemaal weg.”
Buurt zonder gezicht
Op weg naar de volgende bestemming wordt dat sombere toekomstbeeld bevestigd. Bij het Sumatraplantsoen is de sloop van een straat in volle gang, juist die ene straat die de sloopkogel uit de jaren tachtig had weten te ontwijken. De bebouwing in de omliggende straten is volledig opgetrokken uit de nieuwbouw van toen: hoge, vierkante blokken van steen. Ronnes: “Het ergst is dat meerdere woningcorporaties in één buurt slopen, vaak zonder dat met elkaar af te stemmen. Corporatie Alliantie heeft hier dicht bij, in de Molukkenstraat, ook al 142 woningen weggehaald.”
Het probleem is groot in Oost, maar volgens Ronnes speelt het net zo goed in West. “In die stadsdelen is al zo veel gesloopt. Het creëert een buurt zonder gezicht.”
Van Elburg sluit zich daar bij aan: “Nieuwbouw wist een groot deel van de Amsterdamse identiteit uit.”
Dat is ook het lot van de Kramatweg. Vooral huisnummer 10 springt eruit. Een oud bakstenen huis met ouderwetse bruine deuren, zo naar elkaar gedraaid dat er een driehoekig portiek is ontstaan. Om de deuren heen een boog, als toegangspoort. Maar ijzeren hekken belemmeren het uitzicht. Binnenkort wordt de hele straat platgegooid. De woningen hier zouden volgens de website van Eigen Haard niet meer voldoen aan de eisen van deze tijd.
Een loos argument, vindt Ronnes. “Daarmee doelt de woningcorporatie op ontevredenheid van bewoners. Die ontevredenheid gaat vaak over tocht, geluidsoverlast of vochtige plekken. Maar waarom slopen, als je ook kunt onderhouden of renoveren?”
Deze woningen op de Kramatweg worden binnenkort gesloopt. Beeld Dingena Mol
Dat een buurt identiteitsverlies lijdt na het platgooien van delen ervan, komt ook doordat er dan een incoherente mix van gebouwen ontstaat. Een deel van de Kramatweg – tegenover huisnummer 10, bijvoorbeeld – is al eerder afgebroken. Door nog meer te slopen verliest de wijk haar status als historische wijk, daarvoor zit het namelijk al aan de ondergrens, aldus Ronnes.
De tour door Oost eindigt met een positieve nootin Indië 1, de officieuze naam van een deel van de Indische Buurt, bij een voorbeeld van hoe het óók kan. Het is alsof die mening van bovenaf wordt gedeeld; plots breekt de zon door. Indië 1 is een charmant blokje huizen met lichte, roodachtige bakstenen, felrode deuren en gele dakkapellen.
“Deze buurt laat zien hoe mooi het resultaat kan zijn als je ergens aandacht aan besteedt,” zegt Van Elburg. De sloopkogel had erin gemoeten, maar buurtbewoners hielden dat tegen. Na veel kabaal besloot Eigen Haard toch te renoveren in plaats van te slopen.
Volgens Ronnes moeten we zuinig omgaan met wat we nog hebben. “Dat doe je in het archief ook: daar draag je handschoentjes om spullen niet te beschadigen. Zo zouden we ook met oude huizen moeten omgaan.”
Opknappen
In een reactie laat de gemeente weten bezig te zijn met de bescherming van erfgoed en historische panden door het behoud van cultuurhistorische waarden op te nemen in de bestemmingsplannen. Het eerdergenoemde ordesysteem met waarderingskaarten is hier onderdeel van.
Daarnaast zegt de gemeente opknappen te verkiezen boven sloop. Een woordvoerder van wethouder Touria Meliani (GroenLinks): “Orde 2-panden zijn van grote betekenis voor het straatbeeld vanwege hun architectonische kenmerken of cultuurhistorische betekenis. Voor deze panden geldt een restauratieve aanpak van voorgevel en kap.”
Ook met de waarderingskaarten en ‘restauratieve aanpak’ blijven Orde 2-panden volgens Ronnes en Van Elburg echter vogelvrij, omdat er geen juridische bescherming is.
Eigen Haard zegt nog geen concrete plannen te hebben voor sloop van panden aan de Ringdijk. De website vermeldt dat het gaat om een sloop-nieuwbouwproject. Redenen om voor nieuwbouw in plaats van renovatie te kiezen, kunnen zijn: het plaatsen van een lift, verouderde fundering of lagere kosten. Volgens de woningcorporatie gaat dat altijd in overleg met bewoners.
Eigen Haard zegt vaker te kiezen voor renovatie. Uit door de woningcorporatie aangeleverde cijfers blijkt dat zij in 2018 400 woningen renoveerde en 3 woningen sloopte. In 2019 werden er 336 gerenoveerd en 173 gesloopt.