6 februari 2022 Rechtmatig is nog niet rechtvaardig, een revolutie in de rechtspraak

Een schrijven van de Initiatiefgroepen Bouwwoede Zuid en West

1. Begin februari 2022 deed de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State een paar belangrijke, richtinggevende uitspraken. Ze wil daarmee komen tot meer mensgerichtheid en een menselijke maat in haar oordelen en de rechtstoepassing. De negatieve rol van de Raad in de Toeslagen-affaire is daarvoor de aanleiding. In plaats van louter afstandelijke toetsing van regels, slechts gericht op formalistische rechtmatigheid, wil de Raad nu toe naar door belanghebbende burgers ervaren rechtvaardigheid. Rechters krijgen van de Raad meer vrijheid om de (individuele) belangen van burgers mee te wegen in rechts- en beroepzaken tegen de overheid/ gemeente. Bij de afweging van belangen geldt voortaan het evenredigheidsbeginsel als uitgangspunt. Een overheidsbesluit, bijvoorbeeld het verlenen van een vergunning, mag een daardoor getroffen burger/ omwonende nooit onevenredig duperen.

2. Deze uitspraken zijn rechtstreeks van belang bij de verlening van omgevings- en bouw- vergunningen door de gemeente/ stadsdelen. Ook bij zogeheten gebonden beschikkingen moet wel degelijk expliciet nog afweging van de in het geding zijnde belangen van buren/ omwonenden plaats vinden. Een stadsdeel kan en mag zich niet langer verschuilen achter het zogenaamd gebonden of verplichte karakter van een vergunning om zo’n belangenafweging te ontlopen.

3. Een gebonden beschikking is een beschikking (een overheidsbesluit) die bijvoorbeeld het stadsdeel zo zou móeten nemen, omdat de onderliggende aanvraag geheel in overeenstemming is met het beleid. De vergunning vragende burger moet erop kunnen rekenen, dat als hij voldoet aan alle gestelde regels en criteria, hij de vergunning ook krijgt. De overheid moet zich immers aan de eigen gestelde regels en criteria houden. In de praktijk gaat het stadsdeel er dan doorgaans aan voorbij, dat er met zo’n besluit toch belangen van derden (ernstig) geschaad kunnen worden. Het overkomt veel omwonenden van bouwprojecten dat het stadsdeel gemakshalve bij vergunningen zegt dat het gebonden beschikkingen zijn en dat er daarom geen belangenafweging meer hoeft plaats te vinden. Volgens eigen zeggen móet het stadsdeel wel vergunnen. Ten koste van omwonende burgers, wier belangen niet worden meegewogen. Daar gaat de Raad van State nu tegen in.

4. We hebben in Zuid en West hierover al langer gediscussieerd met de bestuurders en ambtenaren. Het ging dan over de vraag of een stadsdeelbestuur bij zo’n gebonden beschikking, wel of niet verplicht is om nog een belangenafweging te verrichten alvorens te besluiten. Op grond van bepalingen in de Algemene Bestuurswet (AWB)) vinden wij dat deze afweging altijd moet plaatsvinden. Het wordt er alleen wel lastiger door voor de ambtenaren…..

5. We zien nu ons standpunt terug in deze uitspraken van de Raad van State. De noodzakelijke afweging-naar-evenredigheid van de spelende belangen, moet ook volgens de Raad altijd plaats te vinden. Als onze bestuurders dit overnemen, wordt er voortaan bij vergunningen eerst goed gekeken naar de belangen van omwonenden, die niet onevenredig geschaad mogen worden. Een bestuur mag zich dan niet langer verschuilen achter de stelling dat die belangenafweging al heeft plaats gehad bij de vaststelling van bijvoorbeeld het bestemmingsplan of beleidsregels. Dat moge in abstracto zo gelden, voor de beoordeling van en besluitvorming in een concreet geval is dat argument volgens de Raad van State niet langer houdbaar.

6. Deze zaak is voor betrokken burgers en overheden erg belangrijk. Het moet nu maar eens klip en klaar duidelijk zijn dat het stadsdeel expliciet en uitvoerig de belangen van burgers, dient af te wegen alvorens tot een oordeel te komen. Veel te vaak wordt er gedaan alsof die er helemaal niet toe doen, met een onjuist beroep op de formele regels. De Raad van State steekt daar nu een stevig stokje voor. Veelbelovend!

7. Hiermee kan ook in het gemeentelijke vergunningenbeleid de ‘menselijke maat’ haar plaats krijgen. In recente uitlatingen van burgemeester Halsema is ook al sprake van een gewenste accentverschuiving van pure rechtmatigheid naar rechtvaardigheid. Dit streven van de burgemeester kan dankzij de Raad van State nu ook hier bij vergunningverlening wáár en zichtbaar worden gemaakt. Het is hoog tijd dat de stadsdelen bij vergunningverlening de rechten en belangen van omwonende burgers nu toch eens serieus te gaan nemen…..

Initiatiefgroepen Bouwwoede Zuid en West